عایشه دختر یوسف بن احمدعایشه دختر یوسف بن احمد از خاندان باعونی بود. ۱ - مشخصات«عایشه دختر یوسف بن احمد بن ناصر»، معروف به «باعونیّه»، بانویی فقیه و شاعر و مورخ و ادیب و عارف بود. در دمشق متولد شد ولی تاریخ ولادتش معلوم نیست. علوم متداول را در شام و مصر فرا گرفت و در کودکی قرآن را حفظ کرد. فکری بلند و آزاده داشت و با رجال و شعرای معاصر مکاتبه و معاشرت می‌کرد. ۲ - درخشیدن در میدان علمدر فقه و حدیث به پایه‌ای رسید که ائمه شافعی قاهره به او اجازه افتاء دادند. [۱]
نجم الدین غزّی، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، ج۱، ص۲۸۷، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.
در قاهره، «ملک اشرف قایتبای» پادشاه مصر را مدح گفت و با «ابوالثناء محمود بن آجا» صاحب «دواوین الانشاء» دوستی نزدیک پیدا کرد.نجم الدین غزّی تمام قصیده رائیه عایشه را در مدح ابوالثناء در «الکواکب السائرة» [۲]
نجم الدین غزّی، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، ج۱، ص۳۰۴، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.
نقل کرده است. عایشه با «عبد الرحیم عباسی»، دانشمند و شاعر مصری، مکاتبه منظوم داشت. [۳]
نجم الدین غزّی، ج۱، ص۲۸۸، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.(منتخباتی از این مکاتبات)
۳ - مشهورترین اثرمشهورترین اثر او قصیده «بدیعیة الفتح المبین فی مدح الامین» در نعت رسول اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم است. [۴]
کارل بروکلمان، تاریخ ادبیات عرب، ج۲، ص۳۴۹، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹.
عایشه خود شرحی بر این قصیده نوشته و هر چند احتمالاً بیشتر از «ابن حِجَّه ابوبکر بن علی حموی» (متوفی ۸۳۷) متأثر بوده، در این کار از «صفی الدین حِلّی» (متوفی ۷۵۰) پیروی کرده است و محتمل است که از «قصیده بُرده بوصیری» نیز تأثیر پذیرفته باشد.به این قصیده بسیاری از شعرا و ادبا توجه کرده‌اند و «عبدالغنی نابلسی» (متوفی ۱۱۴۳) در سرودن «نسمات الازهار» خود از آن الهام گرفته و در شرحی که به عنوان «نفحاتُ الابحار» (قاهره ۱۸۸۱) بر قصیده خود نوشته، پیوسته ابیات آن را با قرینه‌هایی در «الفتح المبین» مقایسه کرده است. متن قصیده و شرح آن در حاشیه «خزانة الادب بغدادی» چاپ شده است. [۵]
عبدالقادر بن عمر بغدادی، خزانة الادب و لب لباب لسان العرب، ج۱، ص۳۱۰ـ۴۶۷، قاهره ۱۳۰۴.
۴ - سایر تألیفاتسایر آثار عایشه بدین شرح است: «الملامح الشریفة و المآثر المنیفة»؛ «الفتح الحقی من منح التلقی»، هر دو در تصوف [۶]
نجم الدین غزّی، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، ج۱، ص۲۸۸، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.
؛ «مولد النّبی»، که قسمتی به نظم و قسمتی به نثر است [۷]
کارل بروکلمان، تاریخ ادبیات عرب، ج۲، ص۳۸۱، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹.
که چند بار در قاهره چاپ شده است؛ «نظم المعجزات و الخصائص النبویة» از جلال الدین سیوطی [۸]
کارل بروکلمان، تاریخ ادبیات عرب، ج۲، ص۱۸۱، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹.
ارجوزه‌ای به نام «الاشارت الخفیة فی المنازل العلیة» که اصل منثور آن کتاب «منازل السائرین»، تألیف «خواجه عبداللّه انصاری» است؛ارجوزه‌ای در تلخیص «القول البدیع فی الصلاة علی الحبیب»، تألیف سخاوی [۹]
نجم الدین غزّی، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، ج۱، ص۲۸۸، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.
، «فیض الفضل»؛ «المورد الاهنی فی المولد الاسنی»؛ و دیوان اشعار. [۱۰]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۶، قاهره ۱۳۷۳ـ ۱۳۷۸.
۵ - وفاتعایشه در ۹۲۲ سفری به حلب کرد و در آن‌جا با «سلطان غوری» ملاقات داشت. سپس، به دمشق برگشت و در همان سال درگذشت. او پسری به نام عبدالوهاب داشت و به همین جهت کنیه‌اش «ام عبدالوهاب» بود. ۶ - پانویس
۷ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خاندان باعونی»، شماره۲۵۱. |